Yn y Gwanwyn, mae gan Ddyffryn Dyfi ychydig o hud a dirgelwch amdano. Mae nentydd lliw llechen las yn gweu ac yn plethu trwy gloddiau coediog yn y golau brith wrth i goed Derw a Chyll hynafol ddechrau deffro o’u cysgu gaeafol. Yr wythnos diwethaf, cefais y fraint o ymuno â’n Hecolegydd a’n Cenolegydd ‘mewnol’, Joe ar astudiaeth foreol o ‘gen’ yn yr ardal. Mae brwdfrydedd Joe dros y micro-organebau hyn yn heintus ac mae ei wybodaeth yn eithriadol. Fel gwyddoniadur ar droed mae’n gallu gweld rhywogaethau prin a diddorol o gennau trwy’r dail amrywiol a hyd yn oed o’r trac wrth i ni fynd yn ein pick-up Tymhorau. Dechreuodd ein taith trwy ymweld â hen goeden Onnen a oedd wedi’i gorchuddio â gwahanol rywogaethau o gen, yr oedd Joe wedi’i gweld mewn astudiaeth flaenorol ac yr oedd yn awyddus i’w hailymweld. Wrth archwilio’n agosach, nododd Joe sawl rhywogaeth sy’n byw ar risgl yn yr ardal fach hon gan gynnwys: Sticta fuliginosa, Dimerella lutea, Parmeliella triptophylla a Cetrelia olivetorum.
Gan neidio’n ôl i bick-up Tymhorau fe wnaethom deithio’n ddyfnach i’r coedlannau i weld beth arall y gallem ei weld. Doedden ni ddim yn siomedig, tynnodd Joe sylw’n gyflym at lwydni llysnafedd neu enteridium lycoperdon plasmodium, a oedd wedi amlygu ei hun ar goeden farw. Dysgais fod y plasmodium hyn yn newid siâp yn gyson, gan ymledu ar hyd gwesteiwr marw fel arfer yn chwilio am faetholion. Er mai bywyd byr sydd ganddyn nhw, maen nhw’n cael cryn effaith pe baech chi’n sylwi ar un o gwmpas y lle.
Ymhellach ymlaen daethom ar draws yr Hymenochaete corrugata neu’r ffwng Glud a oedd wedi gludo brigyn Cyll marw yn daclus i ganghennau byw y canopi. Mae’r strategaeth hon yn atal brigau marw rhag disgyn i’r llawr lle byddent ar gael i’w pydru gan ffyngau eraill. Ffordd athrylithgar o osgoi unrhyw gystadleuaeth gyda ffyngau pridd a rhywogaethau eraill o bren sy’n pydru sy’n gweithredu yn yr amodau llaith ar lefel y ddaear.
Trwy gydol y daith fe wnaethom ddod ar draws nifer o rywogaethau cen mwy cyffredin a oedd yn ffynnu yn y cynefin hwn, gan gynnwys wrth gwrs y Flavoparmelia caperata cyffredin iawn.
Fodd bynnag, coeden dderwen hynafol a brofodd i fod y mwyaf ffrwythlon gyda digonedd o Loberium polminarium, Pannaria conoplea, Sticta limbata.
Roedd Nephroma parile a Parmeliella triptophylla yn gorchuddio’r boncyff cyfan, eiliad gyffrous i Joe a minnau. Dyma fideo o Joe yn esbonio mwy am y cen Loberium polminarium hynod ddiddorol a thric bach y gallech chi ei wneud eich hun pe baech chi’n dod ar draws rhai ar daith gerdded yn Nyffryn Dyfi:
Rydym yn cynnal teithiau cerdded Cen rheolaidd a digwyddiadau siarad ledled Dyffryn Dyfi a byddem wrth ein bodd petaech yn cymryd rhan. Os oes gennych ddiddordeb mewn ymuno â ni, yna gwnewch yn siŵr eich bod yn edrych ar ein gwefan am ddiweddariadau rheolaidd o ddigwyddiadau neu gallwch ein dilyn ar Instagram neu Facebook @tymhorau_dyfi. Mae gennym hefyd gylchlythyr rheolaidd gyda gwybodaeth am ddigwyddiadau, sgyrsiau a chyrsiau sydd ar ddod. Os hoffech chi wybod mwy am yr hyn rydyn ni’n ei wneud yma yn Tymhorau mae croeso i chi gofrestru ar gyfer ein cylchlythyr.